Vakbondsvernietiging | De botte "119er": Strafzaak tegen Foot Locker geseponeerd

Collega's die zich binnen het bedrijf organiseren, vakbondsstructuren opbouwen en een ondernemingsraad oprichten, brengen zichzelf in gevaar. Hoewel er eindeloos veel positieve verhalen zijn over werknemers die samen hun arbeidsomstandigheden succesvol verbeteren, is de realiteit ook dat vakbondsactieve werknemers en toegewijde ondernemingsraadleden risico's nemen en hoe weinig de Duitse wet hen beschermt tegen aanvallen van werkgevers. Integendeel: de juridische procedure is lang en moeizaam. Deze eindigt zelden met een vonnis – zelfs als de gedupeerden op papier gelijk hebben. Degenen die deze weg bewandelen , voelen zich vaak uitgeput en worden vervolgens gemist als toegewijde collega's. Recente ontwikkelingen in een zaak rond de sportschoenenketen Foot Locker suggereren met name dat het strafrecht weinig nut heeft voor ondernemingsraden ter (zelf)verdediging.

"Ik heb 25 jaar voor dit bedrijf gewerkt, mijn collega's ondersteund, me voor anderen ingezet en flink geïnvesteerd. Nu, met de resultaten, vraag ik me af of deze prijs het waard was." Murat Atas zegt het volgende. Hij was lid van de ondernemingsraad bij een Foot Locker-vestiging in Berlijn en voorzitter van de algemene ondernemingsraad. Met "de resultaten" doelt hij op de gebeurtenissen bij de rechtbank in Berlijn in de afgelopen weken.

Nadat Ata's collega's in 2016 de eerste ondernemingsraad hadden opgericht in de winkel aan de Tauentzienstraße in Berlijn, moesten ze die eerst overtuigen om actie te ondernemen. Vanaf het begin was de relatie tussen de ondernemingsraden en de directie gespannen. Toen de ondernemingsraad weigerde de werkroosters goed te keuren omdat Foot Locker de toiletten van de medewerkers niet schoonmaakte, dreigde het bedrijf met looninhouding. In juni 2021 werd het bolwerk van de ondernemingsraad aan de Tauentzienstraße gesloten. De reden die toen werd opgegeven, was dat de winkel niet langer winstgevend was. In september 2022 werd een nieuwe vestiging twee vestigingen verderop geopend.

De werknemers kwamen in opstand tegen de sluiting. Murat Atas, voorzitter van de algemene ondernemingsraad, was ook bij de zaak betrokken. Momenteel lopen er verschillende procedures bij de arbeidsrechtbank in Berlijn, waar de ondernemingsraden van Foot Locker hun ontslagen aanvechten. Deze procedures eindigen echter meestal zonder vonnis. De betrokkenen stemmen in met het ontslag omdat Foot Locker bereid is een ontslagvergoeding te betalen – en omdat de uitspraken van de arbeidsrechtbank traag op zich laten wachten. Wie een beslissing wil, moet eerst de bemiddelingsprocedure met de werkgever doorlopen. Als er geen overeenstemming wordt bereikt, zijn vanaf vandaag de rechtszittingen gepland voor mei 2026. Velen geven dan de voorkeur aan een snel einde in plaats van een eindeloze horror.

In mei/juni 2022 zou Atas ook Foot Locker verlaten. Hij kreeg een opzegtermijn en een deel van zijn salaris werd ingehouden. Hij had moeite met het betalen van zijn huur. "En dus schieten gedachten als zelfmoord soms door iemands hoofd", aldus Atas in een reportage van Deutschlandfunk. De radioreportage uit 2023, die nog steeds beschikbaar is, documenteert de veranderingen in de persoonlijkheid van Atas en een van zijn collega's tijdens hun rechtszaak. In februari 2023 stemde Atas in met het ontslag. Hij ontvangt 1,3 maandsalaris per jaar dienstverband.

Na de release van het hoorspel zegt Atas nu dat hij eigenlijk "zijn geest had gesloten". Maar zoals onderzoek van "nd" aantoonde, heeft de zaak onlangs een andere onverwachte wending genomen. Omdat Atas en zijn collega's in de ondernemingsraad de acties van de bedrijfsleiding tegen hen zo ernstig achten, dienden ze een aanklacht in. "We hebben dagenlang samen met mijn advocaat de gebeurtenissen gedocumenteerd en we hebben drie of vier uur getuigd voor een speciale rechercheur", herinnert Atas zich. Tot dan toe was er in Berlijn nooit een aanklacht ingediend.

Dat veranderde begin dit jaar: het Openbaar Ministerie beschuldigde twee leidinggevenden van Foot Locker van het belemmeren en verstoren van de werkzaamheden van de ondernemingsraad in combinatie met dwang, zo maakte een woordvoerster van de rechtbank bekend. Het strafbare feit vond plaats in mei 2022. Artikel 119 van de Wet op de ondernemingsgrondwet (BetrVG) stelt het belemmeren van de werkzaamheden van de ondernemingsraad en het verstoren van de instelling van een ondernemingsraad strafbaar. De maximale straf is één jaar gevangenisstraf.

"Tot nu toe richt de wet zich alleen op kleine bedrijven."

Murat Atas, voormalig lid van de ondernemingsraad van Foot Locker

Maandenlang bleef het onduidelijk of de rechtbank de aanklachten zou erkennen en een proces zou beginnen. Pas dan zou de volledige aanklacht beschikbaar zijn voor het Openbaar Ministerie. Eind mei kwam het teleurstellende nieuws: "De rechtbank van Tiergarten heeft de procedure tegen beide verdachten voorlopig gestaakt in ruil voor een boete van elk € 5.000." Zoals de rechtbank aankondigde, kan volgens artikel 153a van het Wetboek van Strafvordering "de procedure worden gestaakt indien een omstandigheid voldoende is om het algemeen belang bij strafrechtelijke vervolging weg te nemen." Een woordvoerster van de rechtbank legde uit dat dit de veronderstelling was die de rechtbank in deze zaak hanteerde. De verdachten worden nog steeds voor onschuldig gehouden. Een onderzoek naar hun schuld zal niet plaatsvinden.

Atas zegt dat hij niet begrijpt waarom de rechtbank de zaak niet verder onderzoekt. "Vakbondsbreuk is geen triviaal vergrijp, en dat was het in ons geval zeker niet." Atas, die zijn eigen ervaringen met andere slachtoffers en experts heeft gedeeld, is ervan overtuigd dat het belemmeren van ondernemingsraden in Duitsland een gangbare praktijk is. De nu bekendgemaakte uitkomst bevestigt zijn eerdere inschatting. "We hebben in 2022 al vastgesteld dat de Wet op de Ondernemingsgrondwet moet worden hervormd, zodat de daders niet zomaar met € 5.000 wegkomen, maar wel met € 500.000 aan boetes kunnen rekenen. Tot nu toe richt de wet zich alleen op kleine bedrijven."

Foot Locker zelf gaf eerder al aan geen commentaar te willen geven op "individuele gevallen". Het bedrijf blijft werken aan positieve relaties met ondernemingsraden in Duitsland en hecht grote waarde aan alle werknemersparticipatie, aldus een woordvoerster. "Bij het aangaan van deze samenwerking volgen we alle richtlijnen en eisen van het betreffende land."

Om inzicht te krijgen in het incident, sprak "nd" met de advocaat die de ondernemingsraad al sinds de oprichting aan de Tauentzienstraße adviseert. Hij was ook aanwezig toen de ondernemingsraad de aangifte indiende. Hij wil anoniem blijven.

Aanvankelijk bleven de conflicten binnen de normale grenzen, zegt hij. Maar uiteindelijk "was er een escalatie tussen de twee partijen binnen het bedrijf die ik nog nooit eerder persoonlijk heb meegemaakt." Volgens hem vormde de kern van de aanklacht de werkroosters die niet door de ondernemingsraad waren goedgekeurd. "De werkgever koppelde de betaling van loon aan bepaalde voorwaarden met betrekking tot hoe de ondernemingsraad zich zou moeten gedragen."

De beoogde procedure hiervoor is feitelijk om het geschil voor de geschillencommissie te beslechten. De advocaat zegt: Als het geschil via de reguliere kanalen was opgelost, zou het de werkgever waarschijnlijk in totaal zo'n € 15.000 hebben gekost. Nu betaalt Foot Locker € 10.000. Ten aanzien van het Openbaar Ministerie en de rechtbank zegt de advocaat: "Om de impact van dit gedrag op het werk van de ondernemingsraad en daarmee de betekenis ervan voor artikel 119 van de Wet op de ondernemingsgrondwet te begrijpen, is diepgaande kennis van het ondernemingsgrondwetrecht noodzakelijk."

De grootste hindernis bij de toepassing van artikel 119 van de Wet op de Ondernemingsgrondwet (BetrVG) is het aantonen van opzet. "En dan natuurlijk dat het een klachtdelict is", zegt de arbeidsrechtadvocaat. Het Openbaar Ministerie mag alleen een procedure starten op verzoek van de ondernemingsraad zelf of een vakbond die in het bedrijf vertegenwoordigd is, wat vooral problematisch is bij de oprichting van nieuwe ondernemingsraden. De regering-Ampel wilde het "119"-delict tot een klachtdelict verklaren, waardoor het Openbaar Ministerie op eigen initiatief een onderzoek had moeten starten, bijvoorbeeld als het de feiten via de media of klokkenluiders had vernomen.

De advocaat adviseert ondernemingsraden die onder vuur liggen om "eerst alle opties in elke zaak te bespreken". Het is een vergissing te denken dat men zich eerst individueel moet verdedigen, bijvoorbeeld als loon is ingehouden of meerdere waarschuwingen zijn uitgedeeld omdat een formulier niet is ingevuld. "Mijn gevoel is dat ondernemingsraden die in het nauw worden gedreven, de neiging hebben om direct de volgende stap te zetten zonder de specifieke aanval in het grotere geheel te overwegen."

De advocaat zegt dat de aanvallen altijd snel als geïsoleerde incidenten worden gezien, ook al zijn ze een systematisch probleem. "Het is essentieel om de aanvallen structureel te bekijken." Veel advocatenkantoren die zich bezighouden met werkgevers hebben ingezien dat dit de meest effectieve manier is om de ondernemingsraden onder druk te zetten. "Mijn praktijkervaring leert dat dit perfect werkt", aldus de advocaat.